Aurten Noaingo batailaren V. mendeurrenari eta Nabarraren konkistari buruz hitz egiten entzun dugu, eta zer zerikusi du Atarrabiak horretan? Nabarrako erresuma, Pirinioetako bi aldeetako euskal kulturaren estatua, gutxitu egin da bizilagunen aldeko militante izatea, batez ere 1200, 1463, 1512 eta 1620an. 1512aren ondoren, hura berreskuratzeko hainbat saiakera egin ziren.
Argazkia: Editorial Txalaparta
1521ean errekonkista-armada sortu zen, eta maiatzean, Asparrotsen agindupean, Behe Nabarran sartu zen Bearnetik. Nabarra Behereko eta Garaiko indar guztiak Nabarrako Enrike ii.a erregearen zerbitzura jarri ziren. Maiatzaren 18an, Zangozako erregeak altxamendua antolatu zuen, eta Asparrots Atarrabian sartu zen. Iruñeak Asparrots bidali du, Atarrabia eta Uharte artean bere tropekin kanpatuta. Maiatzaren 19an, Iruñeko errejidoreak Atarrabiako Etxera joan ziren zin egitera.
Iruñeko arduradunek barkamena eskatu diete desleial izan zirenei. Pribilegioak berrestea eskatzen zuten; ordaindu gabeko zorrak ordain daitezela; Merindadeko kargu publikoak eta pentsioak berrets daitezela; bizilagunei tratu txarrik ez ematea; jabetzak errespeta daitezela; epaileei zor zaizkien soldatak ordain daitezela eta nafarrak izan daitezela; tropen ostatua ohituraren arabera izan dadila, ordainduz eta adostasunez. Eta Iruñeari eraso egingo ote zioten beldur zirela, Asparrotsek ez jotzeko konpromisoa har zezan saiatu ziren. Honek eskaera gehienak eskuratu zituen.
Atarrabian, Asparrotsek Iruñeko pribilegioak errespetatuko zituela zin egin ondoren, Iruñeko errejidoreek eskerrak eman zizkioten bertako bizilagunaren aurrean aske eta belaunikatuta egoteagatik, eta Enrike ii.a zin egin zioten, haren jaun eta jabe gisa, eta hau agindu zioten:
“Zintzoak, leialak eta leialak izatea, Henrike erregearen, gure jaun subiranoaren, mendekoak, eta bere benetako pertsona munduko pertsona guztiekin eta guztien kontra gorde eta defendatzea.”
“Jainkoak bidali nahi izan zizkien kristautasunaren bidez, gatibutasuna salbatzeko mezulariak, gu eta Nabarrako arbaso osoa erori gineneko zortasunekoak, [eta] gure antzinako frankaltasunean eta askatasunean berrezarri gaituzte.”
Horregatik, Iruñeko hiriko eta herriko diputatuek, Orreagako Andre Mariaren “Atarrabiaren” etxean bildurik, Atarrabiako herrian, Andres de Foix jauna, Asparrosko jauna, Monfordeko kondea, zina berritu nahi izan dugu, gure herritarren botereez hornituta.
Eta ordu horretan, Gurutzearen eta San Ebanjelioen zeinuaren gainean eskuak jarririk, Enrike erregearen ordezkari den jaun horrek, errege horren izenean, bertako diputatu eta beste pertsona nagusi batzuen aurrean, kopuru handi batean, gure foruak, askatasunak, pribilegioak, erabilerak eta ohiturak gorde eta mantendu ditu, hala nola Joan erregeak eta Katalina andreak.
Horrela emandako zina, obedientzia eta fideltasun horren seinale eta lehen ekintza gisa, hirian sartzea eskaini dugu.”
Nabarra Nabarrako Enrike ii.a Foix eta Labriten oinordekoari atxiki zitzaion.
Hurrengo egunean, 1521eko maiatzaren 20an, Iruñean sartu ziren, erresuma osoa berreskuratzen jarraitzeko. Baina Gaztelako armadak atzera egin zuen, eta Noainen ekainaren amaierako bataila handia izan zen..
