Euskal Herria oso errotua izan da historian. Euskararen lurraldea da, zazpi probintziek osatzen duten lurraldea. Hala ere, nahita eta maltzurkeriaz, azken hamarkadetan errealitatea desitxuratzen saiatu da.
Kontzeptuek errealitateak definitzeko balio dute. Gerta daiteke errealitatea konplexua izatea eta kontzeptuak behar bezala biltzeko behar bezain zehatzak ez izatea. Gerta daiteke, halaber, errealitatea eboluzionatzea edo eraldatzea, hura definitzen zuen kontzeptua errealitate berrira egokitzeari utziz.
Zenbait pertsonak, ezjakintasun hutsetik abiatuta, edo esaten eta pentsatzen den horretan sinesmen zintzotik abiatuta, errealitate faltsu bat kontzeptu jakin bati egokitzen diote edo egozten diote.
Espainiako konstituzionalismoak erraietan borrokatzen duen kontzeptu horietako bat Euskal Herriaren kontzeptua da. Nazionalista espainiar horien arabera, euskal nazionalismoaren asmakizuna da. Errealitate historikotik urrun.
XVI. mendetik, euskaraz idatzitako lehen lanekin, Euskal Herria terminoa dago jasota (heuscal herrian, eusquel erria, euscal herrian). Hitzak ez du izaera politikoa, kulturalagoa baizik: euskararen lurraldea izendatzen du. Pedro de Axular nafarrak, Gero (1643) lanean, Nafarroa Beherean, Zuberoan, Lapurdin, Bizkaian, Gipuzkoan eta Araban zehazten du euskararen lurraldea.
Hurrengo mendeetan, idatzizko testigantzak ugariagoak diren garaian, termino hori dokumentu eta autore ugaritan hedatzen da, eta bere esanahia konstante mantentzen da: zazpi euskal probintzien multzoa.
Esate baterako, 1952an Jose Maria Iribarren (Vocabulario navarro) ospetsuak honela definitu zuen Euskal Herria: “Euskal Herriari ematen dioten izena; hau da, Bizkaia, Gipuzkoa, Araba eta Nafarroa Espainian, eta Laburdi, Benabarre eta Zuberoa Ipar Euskal Herrian”.
Euskal Herria frantsesera itzultzen da, hala nola Vasconie, Basque edo Pays Basque; eta gaztelaniara Euskal Herria, Euskal Herria edo Euskal Herria. Ingelesez, adibidez, Basque Country.
XIX. mendean zehar eta XX. mendearen azken herenera arte, kontzeptua aldatu gabe dago eta edozein ideologiatako etxe komuna da, karlismoa eta Nafarroako eskuina barne.
Euskaltzaindia (Real Academia de la Lengua Vasca), terminoaren agerpen ukaezinari erantzunez, “Euskal Herria izena zazpi probintzia edo lurraldeen multzorako dela, zuzentasuna eta egokitasuna berresten du; izen hori ezin da parekatu, ez eta edozein errealitate administratiboren baliokidea ere. Era berean, gogorarazten du beharrezkoa dela “ezerk eta inork eten edo desitxuratu ezin duen tradizio sekularra errespetatzea” (139. araua).
Lotura interesgarria: Nazio batentzako mapak. Euskal Herria kartografian eta testigantza historikoetan. José María Esparza Zabalegi, Txalaparta, 2011.
